23 Ocak 2016 Cumartesi

SUÇ MAĞDURLARININ ZARARLARININ TAZMİNİNE MAHKUMLARCA KATKI SAĞLANMASI


BİR ONARICI ADALET UYGULAMASI :
SUÇ MAĞDURLARININ ZARARLARININ TAZMİNİNE MAHKUMLARCA KATKI SAĞLANMASI

Onarıcı adalet anlayışı, 1980’li yıllardan bu yana dünya gündemindedir. Tokyo Kuralları olarak da bilinen Hapis Dışı Tedbirlere İlişkin Birleşmiş Milletler Minimum Standart Kuralları[1] da bu alandaki gayretlerin sonucudur. Onarıcı adalet anlayışının, geleneksel cezalandırıcı adelet anlayışından temel farkı suç mağdurunun mağduriyetinin fail/suçlu tarafından giderimidir. Onarıcı adalet sisteminin işleyişini sağlayacak temel mekanizma ise toplumun kendisidir.

Gelişmiş ülkelerin pek çoğunda suç mağdurlarının  zararlarının karşılanması için kamu hazinesi veya sosyal güvenlik sistemi üzerinden desteklenen fonlar kurulmuş[2], sivil toplum örgütleri de bu alanda çalışmalara katkı sağlamaktadır[3].

Cezaevlerinde bulunan mahkumların mağdurların zararlarının giderimine katkı sağlamalarına ilişkin düzenleme ve çalışmalar onarıcı adalet anlayışı kapsamında değerlendirilmektedir. Bu konu özellikle Anglo-Sakson hukuk sisteminin hakim olduğu ülkeler başta olmak üzere birçok ülkede uygulanmaktadır.

Aşağıda ayrıntılı bilgileri verilecek olan ülkelerde  suç mağdurlarının zararlarının tazminine yönelik oluşturulan fonlara, cezaevlerinde çalışan mahkumlara ödenen ücretlerden yapılan kesintilerden aktarım yapılmaktadır.

İngiltere’de,  mahkumların cezaevinde çalıştıkları dönemde elde ettikleri gelirlerden vergi ve bir kısım zorunlu kesintiler yapılması uygulaması yapılmaktadır. Bu kapsamda yapılan kesintilerden biri de suç mağduru destek fonu kesintisidir. Buna göre mahkumun cezaevinde bulunduğu dönemde iç hizmetler ve işyurtlarında yapmış olduğu çalışmalar kapsamında elde ettiği gelirinin %40’ı suç mağduru destek fonuna aktarılmaktadır. Bir mahkumdan belirtilen oranda kesinti yapılması halinde kişi başı haftalık 20 paundluk bir katkı sağlanmaktadır.  Ulaşabildiğimiz verilere göre İngiltere’de çalışan mahkumlardan yapılan kesintiler sonucunda 2012 yılı Mayıs ayı itibariyle 383.000 Paund[4], Eylül ayı itibariyle 750.000 paund[5] tutarında bir paranın fona aktarılmıştır. Bu bilgiler ışığında yıllık yaklaşık 1.000.000 Paund para aktarıldığı anlaşılmaktadır.

 Amerika Birleşik Devletleri, federal devlet olmasının da etkisiyle iki başlı bir cezaevi sistemine sahiptir. Bu kapsamda hem federal devlete hem de eyaletlerin kendilerine bağlı yerel cezaevleri vardır. Amerikan Federal Cezaevi sistemine dahil olan cezaevlerindeki mahkum çalıştırma sistemi Federal Cezaevi Endüstrisi Kurumu (marka adı UNİCOR) tarafından yürütülmektedir. Gerek federal cezaevlerinde gerekse eyaletler tarafından yönetilen cezaevlerinde bulunan mahkumlardan elde ettikleri ücretlerden vergi, cezaevi dışındaki ailesi, mahkum çocukları yardım fonu ve suç mağdurları destek fonuna aktarılmak üzere kesintiler yapılmaktadır[6]. Bu kesintiler arasında yer alan suç mağduru destek fonu kesintisi %20 oranındadır[7]. Örneğin sadece Güney Karolina eyaletinde mahkum ücretlerinden yapılan kesintilerden mağdur destek fonuna aktarılan tutar  1999 yılı verilerine göre yıllık 1.500.000 Amerikan doları seviyesindedir[8].

 Fransa’da suç mağdurlarına destek fonu için yapılan kesinti oranı ise %25[9]tir. Yine Avustralya[10]’da benzer şekilde suç mağdurlarına destek fonuna aktarılmak üzere mahkumların ücretlerinden kesinti yapılmaktadır.   

 Konu Türkiye açısından değerlendirildiğinde, ülkemizde suç mağdurlarının ekonomik olarak desteklenmesine ilişkin müstakil yasal bir düzenleme bulunmamaktadır. Bir suçun mağduru olan kişi suç mağduru olduğu için değil, sıradan muhtaç biri gibi sosyal yardımlaşma ve dayanışma fonlarından yardım talep etmekte ve kabul görmesi halinde yardım alabilmektedir. Bir suçun mağduru olması bu yardımı almasında özel bir ayrıcalık ifade etmemektedir.   

 Türkiye’de suç mağdurlarının desteklenmesine ilişkin düzenlemeler 5402 sayılı Denetimli Serbestlik Hizmetleri Kanununda yer almaktadır.  Bu kanunun 12 ve 13’üncü maddelerinde, denetimli serbestlik müdürlüklerinin suçtan zarar gören kişilerin karşılaştıkları psiko-sosyal ve ekonomik sorunların çözümünde danışmanlık yapmak ve bu kişilere yardımcı olmak görevleri bulunmaktadır. Kanunun 17’nci maddesinde ise, koruma kurullarının müdürlüklerden iletilen suçtan zarar gören kişilerin karşılaştıkları sosyal ve ekonomik sorunların çözümü ile görevli oldukları ifade edilmiştir. Koruma Kurullarına herhangi bir fon verilmediği için, suç mağdurunun zararının giderilmesi hususunda, sadece,  farklı kurumlardan gelen kurul üyeleri mağdurun durumundan haberdar edilmekte ve mağdur bu kurumlara yönlendirilmektedir.   

 Türkiye cezaevlerinde bulunan mahkumlar işyurdu ve iç hizmetlerde çalıştırılmak suretiyle ekonomik kazanç elde etmeleri sağlanmaktadır. Türk işyurdu sisteminde mahkumlara ödenen ücret diğer ülkelerde olduğu gibi gündelik olarak hesaplanmaktadır. Ödenecek gündelik ücret ise İşyurdu Yüksek Kurulu tarafından belirlenmektedir. Buna göre İşyurdu faaliyetleri kapsamında çalıştırılan mahkumlardan çıraklara 7, kalfalara 7,5 , ustalara ise 8 TL gündelik ödenmektedir.  Bu rakamlar az gözükse de çalışan mahkumlardan günlük iaşe bedeli istenmemekte ve yıllık kar payından faydalanmaları sağlanmakta, böylelikle gündelik sağlanan menfaat 15 TL’yi geçebilmektedir.   Adalet Bakanlığı verilerine göre Türkiye’de 2014 yılında çalışan mahkumlara toplam 18.148.308 TL yevmiye ödenmiştir. Bakanlık verilerinde kaç adet yevmiye ödendiği belirtilmemiştir. Gündelik rakamları nazara alındığında ödenen yevmiye adedinin 2.500.000’dan fazla olduğu anlaşılmaktadır.

Türkiye cezaevi sisteminde mahkumlar işyurtlarınının yanında ücretli olarak iç hizmetlerde de çalıştırılmaktadır. İçhizmetler, cezaevi idaresinin kâr elde etmediği işler olan,  cezaevi yemekhanesi, idari kat hizmetleri, temizlik işleri, berber ve  terzi gibi hizmetlerin yürütülmesini iade etmektedir. İç hizmetlerde ödenen ücret de işyurtlarında ödenenle yaklaşık olarak aynı rakamlara tekabül etmektedir. Özellikle kapalılar olmak üzere birçok cezaevinde iç hizmetlerde çalışan mahkum sayısı işyurtlarında çalışanların sayısına yakın olmaktadır.

Yukarıda bahsedilen veriler nazara alındığında Türkiye’de, oluşturulacak bir mağdur destek fonuna  mahkum ücretlerinden kesinti yapılarak katkı sağlanması mümkündür. Bu durumunda, mahkum gündeliklerinden sadece 1 (bir)’er TL kesinti yapılarak fona aktarılması halinde bile fonda yıllık en az 3.500.000.TL para toplanabilecektir[11].

Türkiye’de, oluşturulacak bir suç mağdurları destek fonunun yönetiminin kim tarafından yapılacağı sorusu gündeme gelecektir. Kanaatimizce Denetimli Serbestlik Koruma Kurulları bu iş için uygun olacaktır. Bu kurulların yasal alt yapısı ve kurullara katılanlar bu hizmetler için uygun gözükmektedir. Bu kurullar eliyle suç mağdurlarının tespiti ve zararlarının ekonomik olarak tazminine katkı sağlanması mümkün olacaktır.





[3] Örneğin Prison Fellowship İnternational, bu derneğin onarıcı adaletle ilgili internet sitesi için bkz. http://restorativejustice.org/

[7] Encyclopedia of Prisons and Correctional Facilities, editör: Mary Bosworth, SAGE Publications, London 2005, s. 731.

[11] Bu hesapta İşyurtlarında çalışan mahkumlara ödenen gündelik sayısı  asgari 2.000.000, iç hizmetlerde çalışan mahkumlara ödenen gündelik sayısı ise 1.000.000. adet olarak hesaplanmıştır. Olması gereken rakamlar bunların üzerindedir. Ancak bakanlık verilerinde yer almadığı için mevcut verilerden asgari rakamların tespiti ile buna göre hesap yapılması cihetine gidilmiştir.
Posted by at
Labels: , ,