TÜRK CEZA HUKUKU SİSTEMİNDE UYUŞTURUCU MADDE SUÇLARI
I. UYUŞTURUCU MADDENİN TEMİNİNE İLİŞKİN SUÇLAR
A- Uyuşturucu Madde İmali
Tıbbi amaçla ve bu kapsamda alınan resmi izinler dışında, uyuşturucu ve uyarıcı nitelik taşıyan her türlü maddenin üretimi ülkemizde yasaktır.
Uyuşturucu madde imali olarak kabul edilen yöntemler, bizzat kendisi uyuşturucu etkiye sahip bitkilerin tarımsal üretimi laboratuar veya benzeri bir ortamda kenevir, haşhaş gibi hammaddelerin uyuşturucuya dönüştürülmesi, uyuşturucu niteliği olan hammaddelerin başka kimyasallarla birleştirilerek maddelerin hacminin artırılması veya uyuşturucu etkisinin artırılması, aslen piyasada serbest olarak bulunan kimyasal maddelerin uyuşturucu etkiye sahip yeni maddeler oluşturulması veya geliştirilen yeni yöntemlerle uyuşturucu maddeler elde edilmesidir.
1. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanununda Yer Alan Düzenleme
Uyuşturucu/uyarıcı madde imal ve ticaretine ilişkin düzenlemeler Türk Ceza Kanunu’nun 188’inci maddesinde düzenlenmiştir. Biz burada imal ve ticarete ilişkin hususları ayrı ayrı değerlendireceğiz.
aa- Temel Ceza
Türk Ceza Kanununun 188 maddesinin birinci fıkrasına göre “Uyuşturucu veya uyarıcı maddeleri ruhsatsız veya ruhsata aykırı olarak imal…… eden kişi, yirmi yıldan otuz yıla kadar hapis ve yirmibin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.” denilmektedir. Bu maddenin ilk şekli ceza “10 yıldan az olmamak” iken 14.06.2014 tarih 6545 sayılı yasa ile yapılan değişiklikten sonra ceza 20 yıldan az olmamak şeklinde düzenlemiştir.
Bu maddede düzenlenen “yirmibin güne kadar adli para cezası” ibaresinin uygulanması, mahkeme suçun oluş şekli, elde edilen madde miktarı gibi gerekçelerle ….günden yirmibin güne kadar bir gün para cezası taktir edecek, belirlenen günü günlüğü 20 ile 100 TL arasında belirleyeceği para miktarı ile çarpıp sonuç cezayı bulabilecektir. Yani 20 kg eroin yakalanmış mahkeme “günlüğü 20 TL’den 5000 gün para cezası ile cezalandırılmasına dediği zaman kişi 100.000 TL para cezası ile cezalandırılmış olacaktır.
bb- Cezayı Artıran Haller
TCK 188 maddesinin dördüncü fıkrasına göre:
- İmal suçunda uyuşturucu/uyarıcı maddenin türünün eroin, kokain, morfin, sentetik kannabinoid ve türevleri veya bazmorfin olması halinde ceza yarı oranında artırılır.
- Suçun üç veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi halinde verilecek ceza yarı oranında artırılacaktır.
- Suç işlemek için teşkil edilmiş bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde, verilecek ceza bir kat artırılır.
- Suçun sağlık personeli tarafından işlenmesi halinde : İmal suçunun tabip, diş tabibi, eczacı, kimyager, veteriner, sağlık memuru, laborant, ebe, hemşire, diş teknisyeni, hastabakıcı, sağlık hizmeti veren, kimyacılıkla veya ecza ticareti ile iştigal eden kişi tarafından işlenmesi halinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır.
cc- Daha Az Cezayı Gerektiren Haller
TCK 188’inci maddesinin 6’ncı fıkrasında özel reçeteli ilaçlarla ilgili olarak, “Üretimi resmi makamların iznine veya satışı yetkili tabip tarafından düzenlenen reçeteye bağlı olan ve uyuşturucu veya uyarıcı madde etkisi doğuran her türlü madde açısından da yukarıdaki fıkralar hükümleri uygulanır. (Ek cümle: 29/6/2005 – 5377/22 md.) Ancak, verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.” denilmektedir.
2- 2313 Sayılı Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanunda Yeralan Düzenleme
Bu kanun temelde uyuşturucu/uyarıcı madde özelliği taşıyan ancak tıb vb alanlarda kullanılması gereken hammaddelerin teminine ilişkin düzenlemeleri içermektedir. Yasada kenevir ekiminin izin prosedürü, hangi illerde yapılabileceği hususları da yer almaktadır.
2313 sayılı yasanın 23. Maddesinde “Esrar elde etmek amacıyla kenevir ekimi yapan kişi dört yıldan on iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (Ek cümle: 18/6/2014-6545/1 md.) Münhasıran kendi kullanımı için ihtiyaç duyduğu esrarı elde etmek amacıyla kenevir ekimi yapan kişi bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bu madde kapsamında ekim yapma ibaresinden, tohumun toprağa ekilmesinden ürünün hasadına kadarki süreç anlaşılır.” denilmektedir. Bu kanunda izin prosedürüne aykırı davrananlarla ilgili ayrı düzenlemeler yapılmıştır.
Buna göre esrar elde etmek amacıyla yapılan kenevir ekimi:
- Eğer bireysel kullanım için yapılmış ise (örneğin 1 kök 5 kök gibi) 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası
- Eğer ele geçirilen miktar bireysel kullanımın ötesine geçmiş ise (100 kök, 1000 kök gibi) 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür.
3- 3298 Sayılı Uyuşturucu Maddelerle İlgili Kanun
Bu kanun eroin ve baz morfinin hammaddesini oluşturan haşhaş bitkisinin ekimine ilişkin izin verilen bölgeler, üretim prosedürü gibi hususları içermektedir.
3298 sayılı yasanın 4. maddesi ceza hükümlerini düzenlemiştir. Buna göre “İzinsiz olarak haşhaş ekimi yapan kişi bir yıldan beş yıla kadar hapis ve adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu madde kapsamında ekim yapma ibaresinden, tohumun toprağa ekilmesinden ürünün hasadına kadarki süreç anlaşılır.” İzin prosedürüne aykırı davrananlarla ilgili ayrı ceza hükümleri düzenlenmiştir.
B- Uyuşturucu Madde İthal ve İhracı
Uyuşturucu/uyarıcı madde ithal ve ihracı suçlarının oluşması bakımından, uyuşturucu/uyarıcı maddenin yurda yabancı bir ülkeden sokulması veya yurttan çıkarılması yeterlidir. Bu uyuşturucu/uyarıcı maddenin gümrükten, sınırdan kaçak yollarla veya kim tarafından (Türk vatandaşı veya yabancı uyruklu) yurda sokulduğunun veya çıkarıldığının bir önemi yoktur.
1- Temel Ceza
Türk Ceza Kanununun 188 maddesinin birinci fıkrasına göre “Uyuşturucu veya uyarıcı maddeleri ruhsatsız veya ruhsata aykırı olarak… ithal veya ihrac eden kişi, yirmi yıldan otuz yıla kadar hapis ve yirmibin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.” denilmektedir. Bu maddenin ilk şekli ceza “10 yıldan az olmamak” iken 14.06.2014 tarih 6545 sayılı yasa ile yapılan değişiklikten sonra ceza 20 yıldan az olmamak şeklinde düzenlemiştir.
Bu maddede düzenlenen “yirmibin güne kadar adli para cezası” ibaresinin uygulanması, mahkeme suçun oluş şekli, elde edilen madde miktarı gibi gerekçelerle ….günden yirmibin güne kadar bir gün para cezası taktir edecek, belirlenen günü günlüğü 20 ile 100 TL arasında belirleyeceği para miktarı ile çarpıp sonuç cezayı bulabilecektir. Yani 20 kg eroin yakalanmış mahkeme “günlüğü 20 TL’den 5000 gün para cezası ile cezalandırılmasına dediği zaman kişi 100.000 TL para cezası ile cezalandırılmış olacaktır.
2- Cezayı Artıran Haller
TCK 188 maddesinin dördüncü fıkrasına göre:
- İthal suçunda uyuşturucu/uyarıcı maddenin türünün eroin, kokain, morfin, sentetik kannabinoid ve türevleri veya bazmorfin olması halinde ceza yarı oranında artırılır.
- Suçun üç veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi halinde verilecek ceza yarı oranında artırılacaktır.
- Suç işlemek için teşkil edilmiş bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde, verilecek ceza bir kat artırılır.
- Suçun sağlık personeli tarafından işlenmesi halinde : İmal suçunun tabip, diş tabibi, eczacı, kimyager, veteriner, sağlık memuru, laborant, ebe, hemşire, diş teknisyeni, hastabakıcı, sağlık hizmeti veren, kimyacılıkla veya ecza ticareti ile iştigal eden kişi tarafından işlenmesi halinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır.
3- Daha Az Cezayı Gerektiren Haller
TCK 188’inci maddesinin 6’ncı fıkrasında özel reçeteli ilaçlarla ilgili olarak, “Üretimi resmi makamların iznine veya satışı yetkili tabip tarafından düzenlenen reçeteye bağlı olan ve uyuşturucu veya uyarıcı madde etkisi doğuran her türlü madde açısından da yukarıdaki fıkralar hükümleri uygulanır. (Ek cümle: 29/6/2005 – 5377/22 md.) Ancak, verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.” denilmektedir.
II- UYUŞTURCU MADDENİN YURT İÇİNDE TİCARETİ
A- Temel Ceza
Türk Ceza Kanunu 188’inci maddesinin 3’üncü fıkrası “Uyuşturucu veya uyarıcı maddeleri ruhsatsız veya ruhsata aykırı olarak ülke içinde satan, satışa arz eden, başkalarına veren, sevk eden, nakleden, depolayan, satın alan, kabul eden, bulunduran kişi, on yıldan az olmamak üzere hapis ve yirmi bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.(1)(2) (Ek cümle: 18/6/2014 – 6545/66 md.) Ancak, uyuşturucu veya uyarıcı madde verilen veya satılan kişinin çocuk olması hâlinde, veren veya satan kişiye verilecek hapis cezası on beş yıldan az olamaz.” eklindeki düzenleme ile uyuşturucu maddenin yurt içinde dolaşımını yasaklamış olup sayılan eylemlerin tamamın ticaret olarak değerlendirilmektedir.
B- Cezayı Artıran Haller
TCK 188 maddesinin dördüncü fıkrasına göre:
- Uyuşturucu veya uyarıcı madde verilen veya satılan kişinin çocuk olması hâlinde, veren veya satan kişiye verilecek hapis cezası on beş yıldan az olamayacaktır.
- Uyuşturucu madde ticaretine konu uyuşturucu/uyarıcı maddenin türünün eroin, kokain, morfin, sentetik kannabinoid ve türevleri veya bazmorfin olması halinde ceza yarı oranında artırılacaktır.
- Uyuşturucu madde ticareti oluşturan eylemlerin, okul, yurt, hastane, kışla veya ibadethane gibi tedavi, eğitim, askerî ve sosyal amaçla toplu bulunulan bina ve tesisler ile bunların varsa çevre duvarı, tel örgü veya benzeri engel veya işaretlerle belirlenen sınırlarına iki yüz metreden yakın mesafe içindeki umumi veya umuma açık yerlerde işlenmesi halinde verilecek ceza yarı oranında artırılacaktır.
- Suçun üç veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi halinde verilecek ceza yarı oranında artırılacaktır.
- Suç işlemek için teşkil edilmiş bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde, verilecek ceza bir kat artırılacaktır.
- Suçun sağlık personeli tarafından işlenmesi halinde : İmal suçunun tabip, diş tabibi, eczacı, kimyager, veteriner, sağlık memuru, laborant, ebe, hemşire, diş teknisyeni, hastabakıcı, sağlık hizmeti veren, kimyacılıkla veya ecza ticareti ile iştigal eden kişi tarafından işlenmesi halinde, verilecek ceza yarı oranında artırılacaktır.
III- UYUŞTURUCU MADDE KULLANIMINI KOLAYLAŞTIRMA SUÇU
Uyuşturucu madde kullanımını kolaylaştırma suçu TCK 190’ıncı maddesinde düzenlenmiştir. Madde metni kolaylaştırma olarak kabul edilecek eylemleri ayrı ayrı saymıştır.
Buna göre
Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırmak için; a) Özel yer, donanım veya malzeme sağlayan, b) Kullananların yakalanmalarını zorlaştıracak önlemler alan, c) Kullanma yöntemleri konusunda başkalarına bilgi veren, kişi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır.
Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını alenen özendiren veya bu nitelikte yayın yapan kişi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır. Burada kastedilen yazılı, görsel ve sosyal medya ve diğer her türlü özendirici eylemlerin gerçekleştirilmesi ifade edilmektedir
Bu maddede tanımlanan suçların sağlık personeli olan, tabip, diş tabibi, eczacı, kimyager, veteriner, sağlık memuru, laborant, ebe, hemşire, diş teknisyeni, hastabakıcı, sağlık hizmeti veren, kimyacılıkla veya ecza ticareti ile iştigal eden kişi tarafından işlenmesi halinde, verilecek ceza yarı oranında artırılacaktır
IV- UYUŞTURUCU MADDE KULLANMA ve KULLANMAK İÇİN BULUNDURMA
Türk Ceza Kanunu 191’inci maddeye göre uyuşturucu madde kullanımı suç olarak kabul edilmiştir. TCK’nın diğer suçlara bakış açısı ile uyuşturucu madde kullanımına bakış açısı farklıdır. Buna göre uyuşturucu madde kullanımında ve kullanmak için bulundurulması halinde eylem öncelikle denetimli serbestlik sürecine tabi tutulmakta, bu süreçte tedavi veya denetime tabi tutularak uyuşturucu madde kullanımının önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Eğer failin bu tedavi ve tedbirlere riayet etmemesi halinde yargılama ve cezalandırma yoluna gidilmektedir.
A- Ceza Hükmü:
Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır (TCK 191/1. Fıkra). Bu fiillerin; okul, yurt, hastane, kışla veya ibadethane gibi tedavi, eğitim, askerî ve sosyal amaçla toplu bulunulan bina ve tesisler ile bunların varsa çevre duvarı, tel örgü veya benzeri engel veya işaretlerle belirlenen sınırlarına iki yüz metreden yakın mesafe içindeki umumi veya umuma açık yerlerde işlenmesi hâlinde verilecek ceza yarı oranında artırılacaktır( TCK 191/10. Fıkra).
B- Suçun soruşturulması süreci ve erteleme prosedürü:
1. Bu suçtan dolayı başlatılan soruşturmada uyuşturucu madde kullandığı tespit edilen kişi hakkında herhangi bir usuli şart aranmaksızın beş yıl süreyle kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilir.
2. Cumhuriyet savcısı, bu durumda şüpheliyi, erteleme süresi zarfında kendisine yüklenen yükümlülüklere uygun davranmadığı veya yasakları ihlal ettiği takdirde kendisi bakımından ortaya çıkabilecek sonuçlar konusunda uyarır.
3. Erteleme süresi zarfında şüpheli hakkında asgari bir yıl süreyle denetimli serbestlik tedbiri uygulanır. Bu süre Cumhuriyet savcısının kararı ile üçer aylık sürelerle en fazla bir yıl daha uzatılabilir. Hakkında denetimli serbestlik tedbiri verilen kişi, gerek görülmesi hâlinde denetimli serbestlik süresi içinde tedaviye tabi tutulabilir.
(4) Hakkında erdeleme kararı verilen kişinin, erteleme süresi zarfında;
a) Kendisine yüklenen yükümlülüklere veya uygulanan tedavinin gereklerine uygun davranmamakta ısrar etmesi,
b) Tekrar kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alması, kabul etmesi veya bulundurması,
c) Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanması, hâlinde, hakkında kamu davası açılır.
(5) Erteleme süresi zarfında kişinin kullanmak için tekrar uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alması, kabul etmesi veya bulundurması ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanması ihlal nedeni sayılır ve ayrı bir soruşturma ve kovuşturma konusu yapılmaz. Buna göre ikinci kullanım suç olarak değil ihlal olarak kabul edilmektedir.
(6) Kamu davasının açılmasından sonra, şahsın tekrar uyuşturucu madde kullanma/bulundurma suçunu işlemesi halinde kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilemez. Bu düzenleme ile ülkemizde 5237 sayılı yasanın yürürlüğe girmesinden sonra yaşanan aynı kullanıcı hakkında 100 defayı bulan tedavi/denetimli serbestlik tedbiri uygulamalarının önüne geçilebilecektir.
(7) Hakkında erteleme kararı verilen şahıs kendisi hakkında belirlenen yükümlülüklere aykırı davranmadığı ve yasakları ihlal etmediği takdirde, hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir ve böylelikle dava açılmaz.
V- UYUŞTURUCU MADDE SUÇLARINDA ETKİN PİŞMANLIK
Türk Ceza Kanunu sisteminde uyuşturucu madde ticareti ve kullanımı ile mücadelede etkin pişmanlık hükümlerini uygulayarak, bu suça bir şekilde dahil olmuş kişilerin pişmanlıkla suçların ortaya çıkarılması, suçluların yakalanması hususlarında devlete yardım etmesi yönündeki davranışları karşılığında cezasızlık veya ceza indirimini öngörmüştür. Etkin pişmanlık hususu TCK 192. Maddesinde düzenlenmiştir.
Buna göre :
1- Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçlarına iştirak etmiş olan kişi, resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce, diğer suç ortaklarını ve uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin saklandığı veya imal edildiği yerleri merciine haber verirse, verilen bilginin suç ortaklarının yakalanmasını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele geçirilmesini sağlaması halinde, hakkında cezaya hükmolunmaz.
2- Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi, resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce, bu maddeyi kimden, nerede ve ne zaman temin ettiğini merciine haber vererek suçluların yakalanmalarını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele geçirilmesini kolaylaştırırsa, hakkında cezaya hükmolunmaz.
3- Bu suçlar haber alındıktan sonra gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve fail veya diğer suç ortaklarının yakalanmasına hizmet ve yardım eden kişi hakkında verilecek ceza, yardımın niteliğine göre dörtte birden yarısına kadarı indirilir.
4- Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, hakkında kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmaktan dolayı soruşturma başlatılmadan önce resmi makamlara başvurarak tedavi ettirilmesini isterse, cezaya hükmolunmaz.